১ মে’ ২০১৯, পেৰিছ ।
পেৰিছৰ বেলেভিলেত অৱস্থিত আমাৰ হোটেলখনৰ পৰা পুৱাতেই ওলাই যাওঁ । বাট-পথবোৰ সিদিনা ফুলৰ অসংখ্য দোকানেৰে ভৰা । প্ৰথম দেখি মনতে ভাবিছিলোঁ – কি কথা, কিয় আজি ইমান ফুলৰ দোকান ! পাত দীঘল সৰু সৰু বগা ফুলৰ থোপাবোৰৰ সৈতে বহি বা ঠিয় হৈ থকা দোকানীবোৰে হাঁহিমুখেৰে সম্ভাষণ জনাই আছিল কাষেৰে পাৰ হৈ যোৱা পথাচাৰীসকলক - La Fête du Muguet । ফুল বিধৰ নাম – মুগেট । বিপ্লৱ, প্ৰতিবাদ আৰু ধৰ্ণাৰ বাবে বিখ্যাত পেৰিছত প্ৰথম মে’ৰ দিনাখন আচলতে অকল শ্ৰমিক দিৱসেই উদযাপন কৰা নহয়, সিদিনাখন ফৰাচীসকলে বসন্তক আদৰণি জনাই আৰু বন্ধুবৰ্গ তথা আপোনজনক মুগেট ফুলৰ থোপা আগবঢ়ায় । আমাৰ বহাগৰ প্ৰথম দিনটোৰ দৰেই! ফ্ৰান্সৰ এয়া এক অতি প্ৰাচীণ উৎসৱ আৰু পৰম্পৰা । এক মে’ৰ দিনাখন মুগেট ফুলৰ বিক্ৰীত চৰকাৰেও কোনো ধৰণৰ টেক্স নলয় । প্ৰশাসনৰ আঁৰত অ’ত-ত’ত লুকাই থকা ৰিফিউজীবোৰেও সিদিনা বিনা শংকাই বাটত মুগেট ফুল বিকিবলৈ ওলাই আহে । বাংলাদেশৰ ভালেকেইজন তেনেকুৱা যুৱকক সিদিনাখন তাত লগ পাইছিলোঁ । কথা পাতিছিলোঁ । ৰিফিউজী জীৱন কিমান দুৰ্বিসহ শ্ৰম-পাৰ্মিট নথকা এজন বাংলাদেশী যুৱকে শুকান মুখেৰে সেয়া আমাৰ আগত ব্যক্ত কৰিছিল । ৰঙীন সপোন লৈ বাংলাদেশৰ পৰা বহু বাধা-বিঘিনী নেওচি চুচৰি-বাগৰি ফ্ৰান্স আহি পাইছিল । যি এজেন্টে টকাৰ বিনিময়ত ফ্ৰান্সত শ্ৰম-পাৰ্মিট উলিয়াই দিয়াৰ কথা কৈছিল সেইবোৰ আৰু পাবলৈ নাই । ফ্ৰান্সত শ্ৰম-পাৰ্মিট পোৱা সহজ কথা নহয় । নিবনুৱা সমস্যাই গোটেই পৃথিৱীকে গ্ৰাস কৰিছে । যুৱকজনে বাংলাদেশ ঘুৰি আহিব বিচাৰে, কিন্তু সেয়া তেওঁৰ বাবে সম্ভৱ নহয় । পুলিচে পালেই জেলত থ’ব । তাতে টকা-পইচা নাই। থাকিবলৈ ঠাই নাই । অ’ত-ত’ত লুকাই ফুৰে । এক ভয়ংকৰ জীৱন ।
 |
La Fête du Muguet |
পেৰিছৰ বেলেভিলে অঞ্চলটোত যথেষ্ট সংখ্যক এছিয়া আৰু আফ্ৰিকা মূলীয় লোক বাস কৰে । থকা আৰু খোৱা-লোৱাৰ খৰচ তুলনামূলকভাৱে কিছু কম। সেয়ে পেৰিছত থকা দিনকেইটা সেই অঞ্চলত থকাটো ঠিক কৰিছিলোঁ। হোটেলত নিজে ৰান্ধি খোৱাৰ সুবিধা আছিল বাবে ওচৰৰ বজাৰৰ পৰা বজাৰ-সমাৰ কৰি নিজে ৰান্ধিও খাইছিলোঁ । কম খৰচত হৈ গৈছিল । পেৰিছত ভাত-দালি-আলু পিতিকা কৰি খোৱা অভিজ্ঞতাটো বেয়া লগা নাছিল ।
এক মে’ৰ দিনাখন হোটেলৰ পৰা সিদিনা সোনকালে ওলাইছিলোঁ । উদ্দেশ্য আছিল পেৰিছৰ মে’ দিৱসৰ প্ৰতিবাদত অংশ গ্ৰহণ কৰাৰ অভিজ্ঞতা লোৱা। কিন্তু সমস্যাটো হৈছিল প্ৰতিবাদ ক’ত হ’ব নিশ্চিতভাৱে কোনেও নাজানিছিল । প্ৰতি বছৰে পেৰিছৰ ভিন ভিন ঠাইত হয় । হোটেলৰ ৰিচিপশ্বনত থকা মহিলাগৰাকীয়েও জ্ঞাত নহয় বুলি কৈছিল । বাটত লগ পোৱা দুই এজন বাংলাদেশী ফুলৰ দোকানীকো সুধিছিলোঁ । তেওঁলোকে বেলেভিলেৰ ওচৰৰে ৰিপাব্লিক নামৰ ঠাইখনলৈ যাবলৈ ক’লে । খোজকাঢ়ি গ’লে আধাঘন্টাৰ বাট । বাংলাদেশী দোকানীজনে ভাৰতীয় বুলি জানি মে’ দিৱস উপলক্ষে এথোপা মুগেট ফুল বিনা পইচাতে আমাক দিছিল। বিদেশত তেনেকৈ বিনামুলীয়াকৈ বস্তু পোৱাটো বৰ অনন্দদায়ক কথা । বেলেভিলেৰ পৰা ৰিপাব্লিকলৈ খোজকাঢ়ি আগবাঢ়ি গ’লোঁ । কিছুপিছতে তাত গৈ দেখো যে সেয়া এক প্ৰকাণ্ড চাৰিআলি । চাৰিআলিৰ মাজত ফ্ৰান্স গণৰাজ্যৰ প্ৰতীক-চিহ্ন – স্বতন্ত্ৰতাৰ দেৱীৰ বিশাল প্ৰতিমূৰ্তি । ইতিমধ্যে তাত ভেনেজুৱেলাৰ একাংশ যুৱক যুৱতীয়ে ভেনেজুৱেলাৰ স্বতন্ত্ৰতা আৰু মজুৰি বৃদ্ধিৰ দাবীত বিভিন্ন বেনাৰ – পোষ্টাৰ লৈ প্ৰতিবাদ কৰা আৰম্ভ কৰি দিছিলেই । কিছুসময় তেওঁলোকৰ লগত কটালো। তেওঁলোকৰ প্ৰতিবাদত সহযোগ কৰিলোঁ । পুলিছৰ গাড়ীৰ কনভয়ে হুলুস্থুলীয়া চাইৰেন বজাই বজাই বাৰে বাৰে ওচৰেৰে পাৰ হৈ গৈছিল । পুৱাৰ সময় আছিল বাবে মানুহ-দুনুহ বৰ বিশেষ নাছিল ।
মে’ দিৱসৰ প্ৰতিবাদ দুপৰীয়া
চাৰে-বাৰ মান বজাত আৰম্ভ হ’ব পাৰে বুলি মোবাইলত স্থানীয় বাতৰি কাকতত চাই গম
পাইছিলোঁ । কিন্তু তাতো ক’ত সেয়া আৰম্ভ হ’ব তাৰ উল্লেখ নাছিল। হাতত প্ৰায় দুঘন্টা
সময় আাছিল। পিছলৈ সময় নাপাম বুলি ছেইন নদীৰ সিপাৰে (পশ্চিম পাৰে) থকা বুলেভা দু মোঁপাৰনাছ (Boulevard du Montparnasse) ৰ ক্ষেত্ৰলৈয়ে
যোৱাটো ঠিক কৰিলোঁ। ৰিপ্লাবিক ষ্টেচনত মেট্ৰ’ ট্ৰেইনত উঠি অলপ পিছতেই মোঁপাৰনাছ গৈ
পালোগৈ । আগদিনাখনো তালৈ গৈছিলোঁ যদিও সন্ধিয়া পলম হৈ যোৱা বাবে সমাধিক্ষেত্ৰত
প্ৰৱেশ কৰিব পৰা নাছিলোঁ। সমাধিক্ষেত্ৰত প্ৰৱেশ কৰিয়েই বিচাৰি গৈছিলোঁ এসময়্ত আমাৰ চিন্তা-চেতনা আৰু হৃদয়ক আলোড়িত কৰা বিখ্যাত
ফৰাচী চিন্তাবিদ তথা নাৰীবাদী লেখিকা ছিমন দি বুভোৱাৰ সমাধিস্থললৈ
। এখন হাতত কলম লৈ আৰু আনখন হাতত চিগাৰেট জ্বলাই যিয়ে
সৃষ্টি কৰিছিল চিন্তাৰ এক নতুন তৰংগ – the Second Sex নামৰ বিখ্যাত গ্ৰন্থখন । তেওঁৰ সমাধিৰ লগতে আছে ওৰেটো
জীৱনৰ জীৱনসংগী তথা ফৰাছী চিন্তাবিদ জাঁ পল ছাৰ্ত্ৰেৰ সমাধি । ছিমন দি বুভোৱাৰৰ সমাধি-স্তম্ভত দেখিছিলোঁ ওঁঠৰ পৰশৰ অসংখ্য চিন। শুভাকাংক্ষীসকলে তাত চুমা
আঁকি থৈ যায় আৰু থাকি যায় লিপষ্টিকৰ ৰঙীন দাগবোৰ । মইয়ো খালী ওঁঠেৰেই চুমা এটা
আঁকি দি সমাধিত অৰ্পন কৰিছিলোঁ মোৰ হাতত থকা মুগেট ফুল এপাহ,
যিপাহ ফুল পুৱা লাভ কৰিছিলোঁ বাংলাদেশী দোকানীজনৰ পৰা । সমাধিৰ কাষত কিছুসময় বহি
সময়চোৱা অনুভৱ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিলোঁ । মনত পৰিছিল বাংলাদেশৰ যুক্তিবাদী লেখক
হুমায়ুন আজাদলৈ – যি ছিমন দি বুভোৱাৰৰ ‘দি ছেকেণ্ড ছেক্স’ গ্ৰন্থখন বাংলাত অনুবাদ কৰিছিল
‘দ্বিতীয় লিংগ’ নামেৰে আৰু সেই কিতাপৰ আঢ়িতে নিজে লিখি উলিয়াইছিল ‘নাৰী’ নামৰ
কিতাপখন । যিখন কিতাপ বহুবছৰলৈ বাংলাদেশত নিষিদ্ধ হৈ আছিল। ২০১৫ চনত দূৰ্গা পূজা
চাবলৈ বুলি ঢাকালৈ যাওঁতে দুয়োখন কিতাপ তাৰ পৰা সাংগ্ৰহ কৰিছিলোঁ ।
 |
ছিমন দি বুভোৱাৰৰ সমাধি-স্তম্ভত লিপষ্টিকৰ ৰঙীন দাগবোৰ |
চাৰে বাৰ বাজিবলৈ পোন্ধৰ মিনিট সময় বাকী আছিল। মে’ দিৱসৰ প্ৰতিবাদত অংশগ্ৰহণ
কৰিবলৈ আছিল । ইমান ডাঙৰ পেৰিছখনত এতিয়া কোনফালে যাওঁ বুলি ছিমন দি বুভোৱাৰ
আৰু জাঁ পল ছাৰ্ত্ৰেক শেষ বিদায় দি তাৰ পৰা ওলাই আহিছিলোঁ বাটলৈ
। অকনমান দূৰ অহাৰ পিছতেই দেখিবলৈ পাইছিলোঁ অ’ত-ত’ত পুলিচৰ জুম। অলপ ভয় ভয়ো লাগিছিল। ৰিপাব্লিকৰ
পৰা মেট্ৰ’ত আহোঁতে পুলিচে যাকে তাকে চেকিং
কৰিছিল আৰু প্ৰতিবাদত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ অহা বুলি অলপ সন্দেহ হ’লেই সোধ-পোচ কৰিছিল
বা আটক কৰি ৰাখিছিল । মোৰ মংগোলয়্ড চেহেৰা
দেখি হয়তো তেওঁলোকৰ মোৰ ওপৰত সন্দেহ হোৱা নাছিল ! ইফালে অসমৰ পৰা এক মে’ক উপলক্ষ
কৰি পেৰিছলৈ যোৱাৰ মোৰ প্ৰধান কাৰণটোৱেই অছিল– মে’ দিৱসত অংশগ্ৰহণ কৰা ! আহল-বহল
বাটৰ দাঁতিত আৰু পদপথত বন্দুক-লাঠি আৰু ইউনিফৰ্মেৰে সুসজ্জিত পুলিচৰ জুমবোৰ দেখি
তেওঁলোকক নোচোৱা ভাও ধৰি এদেও-দুদেও কৈ মোঁপাৰনাছৰ বাছ-ষ্টেণ্ডৰ
ফালে আগবাঢ়ি গৈছিলোঁ । পাঁচমিনিটমান খোজ
কঢ়াৰ পিছতেই হঠাৎ গৈ ওলাছিলোঁ এক বিশাল জন-সমাগমৰ মাজত । ৰাস্তাৰ যিফালে চাওঁ সিফালেই
মানুহেই মানুহ । ডেকা-ডেকেৰী, বুঢ়া-বুঢ়ী সকলো বয়সৰ লোক। বেছিভাগেই আছিল অৱশ্যে
যুৱক-যুৱতী । ৰং-বিৰঙৰ বেনাৰ-পোষ্টাৰ, বেলুন, বাজ্না,
ড্ৰাম-পেঁপা কতো যে কি ! প্ৰতিবাদী জনগনৰ এক উৎসৱমুখৰ পৰিৱেশ । আনহাতে বাটৰ
দুয়োকাষে সুসজ্জিত পুলিচৰ পাৰ হ’ব নোৱাৰা বেৰিকেড । এবাৰ যিয়ে ভিতৰত সোমাল তেওঁক
আৰু পুলিচে বাহিৰত ওলাব নিদিয়ে । ভিৰৰ ভিতৰত মইয়ো সোমাই পৰিলোঁ আৰু ক্ৰমান্বয়ে আৰম্ভ
হ’ল প্ৰতিবাদী মিছিলৰ ধীৰ যাত্ৰা । কোনফালে গৈ আছিলোঁ
প্ৰথমে ধৰিব পৰা নাছিলোঁ।
প্ৰায় ছঘন্টা দীঘলীয়া আছিল সেই সমদল । বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশৰ পৰা প্ৰতিবাদী জনগণ আহিছিল তাত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ । দেখিছিলোঁ এছিয়া, আফ্ৰিকা, লেটিন আমেৰিকা আদিৰ প্ৰব্ৰজনকাৰী শ্ৰমিকৰ বিভিন্ন অংশগ্ৰহণকাৰী। হাতত তেওঁলোকৰ বিভিন্ন দাবী, বিভিন্ন শ্ল’গান সম্বলিত বেনাৰ । ৰঙা, নীলা, হালধীয়া, গুলপীয়া কত যে ৰঙৰ পতাকা। শ্ৰীলংকাৰো এটা প্ৰতিনিধি দলক অংশগ্ৰহণ কৰা দেখিছিলোঁ। আহিছিল অন্তৰাষ্ট্ৰীয় সংবাদ গোষ্ঠীৰ অনেক ডেকা-ডেকা মহিলা-পুৰুষ সাংবাদিক। তেওঁলোকৰ পোচাক আৰু সা-সৰঞ্জামবোৰ দেখি এনে লাগিছিল যেন সেয়া মধ্য-পূৱ এছিয়াৰ কোনোবা ঠাইৰ সমৰ-ক্ষেত্ৰহে! তেওঁলোকৰ লগে লগে মইয়ো সময়ে সময়ে ভিডিও কৰি গৈছিলোঁ প্ৰতিবাদৰ বিভিন্ন মুহূৰ্তৰ । ইচ্ছুক পাঠকে YouTube ৰ আমাৰ চেনেল Luitporia Traveller ত সেইদিনাখনৰ দৃশ্যৰ কিছু আভাস নিশ্চয় পাব ।
সমদলৰ কিছুমান শ্ল’গান অছিল এনেধৰণৰ – Stop Macron, Free Lula, Merci Wikileaks, Free Juian Assange, RIC - for a true democracy, Climate Justice, Social Justice, Free Abdul Ocalan, the voice of sovereign people, Long live freedom, Long live socialism, Down with the regime of the Islamic Republic of Iran আদি । ইউজিন ডেলাক্ৰোৱাৰ বিখ্যাত Liberty- Leading the people ৰ আৰ্হিত অঁকা এখন বিশালকায় পেইন্টিং মিছিলৰ আগে আগে টানি লৈ যোৱা হৈছিল। (ডেলাক্ৰোৱাৰ প্ৰকৃত পেইন্টিংখন আগদিনাখন লুভ মিউজিয়ামত চাই আহিছিলোঁ।) তাৰ তলত ডাঙৰ ডাঙৰ আখৰত লিখা আছিল - Corrupt Republic. France deserves better than mafia networks. এইদৰে গণতান্ত্ৰিক আৰু অহিংসভাৱে আগবাঢ়ি থকা প্ৰতিবাদৰ মাজতে Yellow Vest ৰ সদস্য আৰু চৰমপন্থী অদৰ্শৰ কিছুমান প্ৰতিবাদকাৰীয়ে মিছিলত হিংসাৰ আশ্ৰয় লোৱাও দেখা গৈছিল । পেট্ৰ’ল বোমা নিক্ষেপ কৰি জ্বলাই দিয়া হৈছিল বাটত থকা বাইক, চাৰিচকীয়া বাহন আদি আৰু শিল-পাত্থৰ দলিয়াই ভাঙি পেলোৱা হৈছিল তিনি তলা বিল্ডিঙৰ বেংক এটাৰ আইনাৰ দুৱাৰ-খিড়িকীবোৰ । পুলিচৰ বাধাৰ মাজতে, চকুৰ আগতে ঘটিছিল এই ঘটনাবোৰ । পুলিচেও খেদি সোমাই গৈছিল প্ৰতিবাদী ভিৰত আৰু টানি-চোঁচৰাই ধৰি নিছিল কিছুমান প্ৰতিবাদীক । মাজে মাজে পুলিচৰ ফালৰ পৰা ক্ৰন্দক গেছ আৰু জল-প্ৰবাহো নিক্ষেপ কৰা হৈছিল। ক্ৰন্দক গেছৰ ধোঁৱা লাগি এবাৰ মোৰ চকুৰ পৰা ধাৰাষাৰ পানী বৈ আহিছিল। ক্ৰন্দক গেছৰ সন্মুখীন হোৱা প্ৰথম অভিজ্ঞতা আছিল সেয়া, তাকো বিদেশৰ ভূমিত । কিছুসময়ৰ বাবে একো মণিব নোৱাৰা হৈ পৰিছিলোঁ । আনহাতে ওচৰতে কেইগৰাকীমান ফৰাচী যুৱতীৰ চকুপানী ওলোৱা অৱস্থা দেখি আমোদো লাগিছিল । ফুৰ্তিৰ মাজেৰেই মিছিল আগবাঢ়ি গৈ আছিল। তাৰ মাজতে দেখিবলৈ পাইছিলোঁ কেইগৰাকীমান যুৱতীয়ে পুলিচৰ ওচৰলৈ গৈ নিজৰ দাবীৰ কথা বুজাইছিল আৰু হাতত থকা মুগেট ফুলৰ থোপা পুলিচৰ হাতত দি আহিছিল।
Liberty- Leading the people!
বুলেভা দু মোঁপাৰনাছৰ পৰা আৰম্ভ হোৱা এই মিছিল ধীৰে ধীৰে আগবাঢ়ি বিয়লি প্ৰায় সাত বজাত পেৰিছ ডি-ইটালীত গৈ এক উৎসৱমুখৰ পৰিৱেশৰ মাজত শেষ হৈছিল । ফ্ৰান্সৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ইমানুৱেলৰ মেক্ৰোনৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদকাৰী সকলে গোটেই বাটত গান গাই আহিছিল –
We are here !
Even if Macron doesn't want it,
Here we are!
For the honor of the workers
And for a better world,
Even if Macron does not want it,
We are here!
(ফাৰাচী On est là, même si Macron ne veut pas ৰ পৰা
অনুবাদ)
ফ্ৰান্সত
খুবেই জনপ্ৰিয় হোৱা এই মেক্ৰোন বিৰোধী প্ৰতিবাদী গানটোৰ সুৰ এই লেখা লিখি থকা
মুহূৰ্তত বৰকৈ মনত পৰিছে । এই গানটো শুনি শুনি সিদিনাখন যেতিয়া বিপ্লৱৰ পীঠস্থান
পেৰিছৰ বাটেৰে আগবাঢ়ি গৈ আছিলোঁ, গোটেই বাটচোৱা মোৰ বাৰে বাৰে মনত পৰিছিল ১৭৮৯ ৰ
বেষ্টিল দুৰ্গ পতনৰ কথা য’ত পেৰিছৰ প্ৰতিবাদী জনতাই বেষ্টিল দুৰ্গ ভাঙি ধাৰাশায়ী
কৰিছিল, মনত পৰিছিল ১৮৩০ ৰ জুলাই বিপ্লৱৰ কথা যেতিয়া পেৰিছৰ জনগণে ৰাজপ্ৰসাদৰ বগা
পাতাকাক অস্বীকাৰ কৰি বিপ্লৱৰ ত্ৰিৰংগ পতাকা উৰুৱাই গৌৰৱান্বিত তিনিদিনিয়া (Glorious Three Days) বিদ্ৰোহ পালন কৰিছিল আৰু মনত
পৰিছিল ১৮৪৮ ৰ গৌৰৱোজ্জল ফৰাচী বিপ্লৱৰ কথা। মনত পৰিছিল ১৮৮৬ ৰ ৪ মে’ত আমেৰিকাৰ চিকাগো চহৰৰ হে’মাৰ্কেট স্কোৱেৰত শ্ৰমিক
সকলে দিনত আঠ ঘন্টা শ্ৰমৰ দাবীত কৰা প্ৰতিবাদৰ কথা ।
এনেকৈয়ে সিদিনা পেৰিছত উদযাপন কৰিছিলোঁ আন্তৰাষ্ট্ৰীয় মে’ দিৱস।
